De Geschiedenis van Vriescheloo
Vriescheloo (Gronings: Vraiskeloo) is een dorp in de gemeente Westerwolde en ligt ook in het landschap Westerwolde. Het heeft begin 2005 986 inwoners, in 2019 zijn dat er nog 955, met circa 400 huizen. [1] Vriescheloo staat sinds het begin van de 20e eeuw bekend om het bosrijke landschap. De schilder Jozef Israëls (1824-1911) heeft dit dorp ‘het schoonste van Europa’ genoemd.
Ontstaan Vriescheloo is omstreeks de 12e eeuw ontstaan als een randveenontginningsdorp, dat in verschillende fasen is verschoven van de oevers van de Westerwoldse Aa naar zijn huidige plek. De fundamenten van een oudere kerk zijn opgegraven in 1939 en 1940 [2]. Bij ruilverkavelingswerkzaamheden is in 1987 een steenhuis uit de 14e eeuw blootgelegd. De naam ‘Vresschenlo’ komt voor op een latere aanvulling van een lijst van kerken van de Abdij van Corvey, die in de 13e eeuw is ontstaan [3]. In 1316 heet het dorp kortweg Loo en in 1470 is sprake van ‘Vriescheloe’, in 1474 van ‘Freischenloy’, in 1529 van ‘Vreisscheloo’, in 1556 van ‘Frescheloe’, daarna steeds vaker van ‘Vriescheloo'.
Oorsprong van de naam De oorsprong van de naam Vriescheloo is omstreden. Volgens dominee Johannes Cathalinus Montijn’ [4], Jan Everhardus Muntinga [5] en taalkundige Wobbe de Vries [6] is de naam afkomstig van Friezen die zich in of bij het bos (loo) zouden hebben gevestigd. Daarbij wordt tevens verwezen naar een tekst op de preekstoel van de hervormde kerk met het opschrift 'Doccumanus abbas me fieri fecit. Ao 1560' staat. Het zou dus gaan om een schenking vanuit Dokkum. Volgens Meekhoff Doornbosch verwijst 'Doccumanus' naar Harmannus Doccumanus, die in het jaar 1570 abt van het klooster Feldwerd is geweest [7]. Mogelijk heeft men de afgedankte preekstoel van het klooster overgenomen [8] die nu in nog de kerk aanwezig is.
Waarschijnlijker is echter dat het voorvoegsel ‘vressche’ de betekenis heeft van 'vers', 'fris' of 'nieuw' (‘het nieuwe loo’), ter onderscheiding van Lutjeloo, in 1515 Lutke Loe, van waaruit de plaats zou zijn gesticht [9].
Na de Middeleeuwen Aan het einde van de Middeleeuwen, als het veen grotendeels verdwenen is, vestigt men zich op het hoger gelegen land aan de huidige Dorpsstraat, een zandrug. De Ossedijk heeft deel uitgemaakt van de voormalige handelsroute tussen Winschoten, Bourtange en Münster.
Een nieuwe structuur Een uiteindelijke dorpsstructuur, met de 18e eeuwse kerk van Vriescheloo als middelpunt, ontstaat in de tijd van de Franse overheersing. Het dorp bestaat in die tijd uit verschillende buurten, die ieder een buurtgilde [13] hebben gehad. De bekendste daarvan zijn De Westert, Klontjebuurt, Vriescheloosche of Loosterheide, De Straat en Vogelzang . De laatste twee buurten zijn in de 20e eeuw verdwenen. Het huidige dorpscentrum langs de Wedderweg vormt een voortzetting van de buurtschap Loosterheide.
'Kloostertje of kerkje' Zeer oude ingezetenen van Vriescheloo hebben eerder een verhaal verteld dat er nabij de Bisschopsweg, vrij dicht aan de Westerwoldse Aa, nog een optrek geweest zou zijn. Men spreekt van een kloostertje of kerkje. Niet definieerbare sporen van gebruiksvoorwerpen zijn er aangetroffen, echter geen baksteen. Het zal hoogstens een houten gebouw gewest zijn. Een voorkomend perceel grond waarop duidelijk kleurverschil te zien is geweest met het aangrenzende wijst ook in die richting. Het eerste, iets hoger gelegen en zandiger, heeft de Bultkamp geheten; het aangrenzende Tuinkamp is ook iets donkerder gekleurd door meer humusbestanddelen. Helaas hebben landbouw, waterschap en ruilverkavelingswerken een en ander grondig vernield. Hopelijk dat voor dit punt diep en ver teruggaand archiefonderzoek in oude kloosterarchieven nog eens voor opheldering kan zorgen.
Goswin Acker Stratingh schrijft hierover het volgende:
'....Wat de nog bestaande plaatsen, Bellingwolde en Vriescholoo betreft, deze lagen vroeger veel digter aan de Westerwoldsche Aa, en wel langs de streek dié nu de Oude weg wordt genoemd. Deze oude weg is wel niet meer als weg aanwezig, maar hij lag vroeger ongeveer regt van het Hamster diep tot naar de Smokerij onder Wedde. Later schijnt Vriescheloo nog eens te zijn uitgelegd langs een ouden weg die nog te herkennen is, en tot van 'de Bellingwolder brug liep tot naar de huizen die onder Vtfescheloo aan het voetpad van dat dorp naar Wedde staan. Overal treft men langs de eerste lijn nog in den grond sporen aan dat er vroeger huizen gestaan hebben. Achter Vriescheloo vindt men nog de plaats van het oude kerkhof, waarop de overlevering zegt, maar zonder grond, dat eens een klooster stond. Den Ham en Beellingwolde hebben toen in eene lijn gelegen; later Bellingwolde en Vriescheloo; nu ligt Bellingwolde meer achterwaarts dan den Ham, en Vriescheloo dringt nog verder naar de veenen terug. Men vindt ongeveer in de rigting van de Aa, zoo als die van de grondpomp naar de Oude Schans loopt, naar de zijde van Bellingwolde op verlengd, in het land den grondslag van een toren in 1823 ontdekt, dien sommigen voor een vuurtoren, anderen voor een schiettoren houden. Het kan wel de toren zijn waaruit Gockinga van Zuidbroek, in zijn beschut hebben. De straat, die van den toren af eerst regt, later gebogen loopt, en die aansluit aan de hooge gaastgronden.....' [15]
Klontjebuurt Klontjebuurt is een buurtschap in het dorp Vriescheloo. De buurt telt ongeveer 100 inwoners en ligt ten oosten van het dorp. Hier heeft een café gestaan waar veel bedrijvigheid van het dorp geconcentreerd is geweest. De naam is mogelijk rond 1900 ontstaan. Tot 2018 heeft Klontjebuurt tot de gemeente Bellingwedde behoord, die de buurt heeft gekarakteriseerd als een belangrijk cultuurhistorisch element en als een overblijfsel van een oud nederzettingspatroon. De Ploegschilder Johan Dijkstra heeft in 1962 een dorpsgezicht van Klontjebuurt geschilderd met de oude wagenmakerij (niet meer aanwezig). Het schilderij ‘Stelmakerij Dijkmeijer’ bevindt zich in de collectie van het Museum de ‘Oude Wolden’ in Bellingwolde. In 2013 heeft de buurt pas plaatsnaamborden gekregen. Op recente topografische kaarten wordt de buurt nu ook vermeld.
De naam Klontjebuurt zou kunnen wijzen op een hecht buurtverband: bewoners die samenklonteren. Ook Marum heeft een Klontjebuurt. Klontjebuurt is tevens een spotnaam voor Ter Apelkanaal. Kornelis ter Laan wijst er in dit verband op dat de naam in het algemeen wordt gegeven aan een minder aanzienlijke streek [11]. Volgens een inwoonster van de Klontje(s)buurt is de naam nu juist een verwijzing naar een zekere welstand: de bewoners zouden rijk genoeg geweest zijn om een klontje in de koffie te kunnen betalen [12].
Lintbebouwing In het begin van de 20e eeuw vormt het centrum van Vriescheloo een lang lint van bebouwing. Er wonen dan vooral mensen die actief zijn in de landbouw, alsook een aantal winkeliers. Er dorp heeft in die periode ook een bierbrouwerij. De middenstandsbedrijven concentreren zich in die tijd in het oosten van het dorp, in de zogenaamde Klontjebuurt (zie boven). Men vermaakt zich in die tijd met kermis, veekeuringen en tentoonstellingen, met als hoogtepunt de paardenharddraverijen. Na de oorlog ontstaat een nieuwe kern met veel nieuwbouw, terwijl het winkelbestand steeds verder achteruit gaat. De recreatie wint tegenwoordig wat aan betekenis.
Korenmolen De Korenbloem In het dorp staat de monumentale korenmolen De Korenbloem. De molen heeft aanvankelijk als oliemolen in Scheemda gestaan, maar wordt in 1895 opgebouwd in Vriescheloo als korenmolen. De molen is tot na de Tweede Wereldoorlog in gebruik gebleven, maar na het plaatsen van een elektromotor is de molen steeds meer verwaarloosd. In 1973 laat de nieuwe eigenaar, de gemeente Bellingwedde, een uitvoerige restauratie uitvoeren. Sindsdien is de molen ieder weekend op vrijwillige basis in bedrijf. De molenaar heeft naast de molen een pension gevestigd.
Recente ontwikkelingen De lange doorgaande Wedderweg is een van de belangrijkste verkeersaders van Vriescheloo. Hij bestaat uit een rijbaan, fietsstrook en een rij bomen. Een voetpad is er (nog) niet. Volgens een aantal bewoners en de Dorpsraad leidt dat tot onveilige situaties. Zij hebben de gemeente om maatregelen gevraagd. Wethouder Huizing legt de inwoners het dilemma voor dat een voetpad óf over tuingrond gaat lopen en dat aanwonenden dan een deel van hun tuin moeten opofferen, óf dat een aantal bomen zal moeten worden gerooid. De bomenrij door de straat maakt deel uit van een lang bomenlint dat van Oudeschans naar Blijham over een eeuwenoude zandrug loopt en enkele jaren geleden nog is opgeknapt. "Dat bomenlint is beeldbepalend, geeft kleur aan het dorp en we willen dat liever niet aantasten", aldus Huizing.
Het voetpad zou volgens de gemeente het beste aan de zuidzijde van de weg kunnen komen. Zij heeft in dat kader aan de omwonenden voorgelegd of zij bereid zijn om hiervoor een stukje van hun grond af te staan. In november 2019 maakt de wethouder bekend dat éénderde van de aanwonenden hiertoe niet bereid blijkt, dus gaat dit plan niet door. De gemeente gaat zich nu beraden op andere mogelijkheden om de veiligheid op de Wedderweg te vergroten, bijvoorbeeld door het omlaag proberen te brengen van de verkeerssnelheid.
De Gouden Pit Bij de toekenning van de Gouden Pit aan Vriescheloo, in juni 2018, ten gunste van het project groente- en fruitkar van de Dorpsschooltuin, vertelt Alle Riemersma van de Dorpsraad: "We zijn nu, na vijf jaar, bijna zelfvoorzienend. En met deze prijs kunnen we een nieuwe grasmachine kopen en wat onderhoud oppakken. Dat is ontzettend fijn. En voor volgend jaar starten we weer met een nieuw ‘Kern met Pit project’: oversteekplaatsen voor kinderen, maar dan niet met drempels maar met bloembakken vol met onze zelf gekweekte bloemen. Zodat mensen uit zichzelf denken: dit is zo mooi, hier móet ik wel langzamer rijden." [10].
De boerderij aan de Dorpsstraat 6 te Vriescheloo is een Rijksmonument (nr. 8923). Het betreft een boerderij onder grote kap. Voorgevel puntvormig met drie zaadzolder vensters; gronden zesruitsvenster. Licentie: Creative Commons Naamsvermelding-Share Alike 3.0 Nederland licentie.
Rijksmonumenten
De wandelroute door het Engbert Drenthbos is 2.5km lang.
Voorzieningen Het dorp heeft geen enkele winkel meer. Er is nog wel een basisschool die de Driesprong heet. Het voedingsgebied van samenwerkingsschool De Driesprong beslaat een grote regio. Dit is het gevolg van een fusie met CBS De Bron uit Vriescheloo én OBS De Zuidvenne uit Veelerveen, maar komt ook doordat ouders uit wijde omgeving bewust kiezen voor De Driesprong, omdat de school een duidelijke visie heeft op onderwijs. Veel leerlingen wonen op grote afstand, daarom kent De Driesprong een continurooster. De school heeft ook een dorpsschooltuin en een buitenlokaal annex bostheater.
Het buitenlokaal annex theater van de basisschool te Vriescheloo. Bron: onbekend.
Het dorp heeft twee kerken, een kerk van de Protestantse gemeente Vriescheloo aan de Dorpsstraat 119 en De Wegwijzer aan de Wedderweg 31. Verder heeft het dorp een dorpshuis, waarin o.a. een cafetaria en bar, die ‘tGanzenust heet, deze staat aan de Meidoornweg 3 en is o.a. het onderkomen voor Buurtvereniging De Driehoek, Toneelvereniging TOGO en Vrouwen van Nu. Het dorp heeft verder een Schuttersvereniging die de naam ‘Loosterschutters’ draagt. Ook heeft het dorp een Dorpsraad die de belangen van het dorp vertegenwoordigt naar de overheid. Bij het dorp ligt het Engbert Drenthbos, genoemd naar een oud-burgemeester, dat wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Door het bos loopt een wandelroute van 2.5km langs de heide, waar de kans groot is dat je oog in oog komt te staan met een ree. De route begint bij de parkeerplaats aan de Pastorielaan nr. 3. Het pad is een belevingspad en wordt het ‘ganzenpad’ genoemd.
Lees verder/gerelateerd artikel:
|
||||||||||||||||
.jpg "Hoge waterstand bij de Westerwoldse Aa rond 1928. In het midden is een zandhoogte te zien. Deze is rond 2500 voor Christus bewoond geweest. Op de achtergrond steekt de Friese- of Hooibrug nog boven water uit. Daar weer achter zien we de boerderijen van Lutjeloo")
